poniedziałek, 21 marca 2022

Niemcy od A do Z – K jak Kartoffel czyli ziemniaki

O kartoflach pisywał William Szekspir oraz Erich Kästner, a także laureaci Nagrody Nobla Pablo Neruda i Nelly Sachs! Sam Johann Wolfgang von Goethe poświęcił im krótki wierszyk zatytułowany „Die Kartoffel”. Zapisał go w swoim pamiętniku w sierpniu 1814 roku...

Niemcy - kraina kartofla?

Jak wszyscy wiemy ziemniaki pochodzą z Ameryki Południowej. Inkowie już ponad 2000 lat temu uprawiali je w Andach na wyższych partiach gór (powyżej 3000 m n.p.m.) gdzie warunki były trudne, a gleba jałowa. Ziemniaki lepiej znosiły chłód i ubogą ziemię niż równie popularna w Ameryce Południowej kukurydza.

Po odkryciu Ameryki przez Kolumba w 1492 r., w XVI wieku ziemniaki przybyły do Europy wraz z hiszpańskimi żeglarzami. Następnie nasza bulwa dotarła przez Hiszpanię do Francji, Anglii oraz Włoch, rozprzestrzeniając się na kolejne kraje. Początkowo jednak ziemniaki nie były uważane przez Europejczyków za pożywienie. Król hiszpański w XVI wieku wysłał choremu papieżowi do Rzymu ziemniaki jako owoce lecznicze. Ponieważ ta dziwna bulwa przypominała cenne trufle i rosła tak samo jak one, pod ziemią, Włosi nazwali je "tartufo". Papież przekazał kilka "tartuffli" do Holandii, gdzie w 1588 r. wzbudziły zainteresowanie słynnego botanika Clusiusa. To on je następnie rozmnożył i przeniósł do europejskich ogrodów botanicznych. Były uprawiane jako pięknie kwitnące egzotyczne rośliny ozdobne.

Do Niemiec kartofle trafiły w pierwszej połowie XVII wieku. Nazwa została w obszarze niemieckojęzycznym przekształcona na Kartoffleln.

Tak więc w Niemczech mamy Kartoffel, w Niemczech Południowych i Austrii Erdapfel, „ziemne jabłko”, rzadziej Erdbirne, „ziemną gruszkę”, a w niemieckojęzycznej Szwajcarii – Erdöpfel lub Härdöpfel (goethe.de).

 Niemieccy chłopi nie byli entuzjastami tej rośliny, nazywali ziemniaka „diabelskim zielem”.

W 1746 r. Fryderyk Wielki dostrzegł jednak zalety kartofla i wydał "rozkaz ziemniaczany", który nakazywał sceptycznym rolnikom uprawę ziemniaków pod groźbą kary. Legenda głosi, ze król nakazał swoim żołnierzom… pilnować pól ziemniaczanych. Dzięki temu ziemniaki stały się szczególnie interesujące. Zakazane rzeczy smakują przecież lepiej!

Jednak dopiero na początku XIX wieku ziemniak stał się jednym z najważniejszych produktów spożywczych w Europie. Dziś ciężko wyobrazić sobie niemiecką kuchnię bez ziemniaka. Jest to podstawowy produkt spożywczy i składnik wielu typowo niemieckich potraw. Występuje w niemieckiej kuchni w wielu pysznych odsłonach: ziemniaki gotowane, ziemniaki w mundurkach, knedle (Kartoffelknödel), placki ziemniaczane, ziemniaki smażone na patelni (Bratkartoffeln), krokiety oraz królowa niemieckich sałatek „Kartoffelsalad”.

Na rynku niemieckim dostępne są ziemniaki w trzech rodzajach:

- Festkochend - są zwięzłe, zawierają mało skrobi,

- Vorwiegend Festkochend - ziemniaki uniwersalne, średniozwięzłe, nie rozsypujące się

- Mehligkochend - zawierają dużo skrobi, rozpadające się.


Obecnie Niemcy to ziemniaczany potentat, są trzecim największym eksporterem ziemniaków na świecie. Ziemniaki głównie wykorzystywane są jako żywność i pasza dla zwierząt, a także do produkcji alkoholu i surowców przemysłowych. W Niemczech 60% zbiorów ziemniaków wykorzystuje się jako żywność, około 30% do produkcji skrobi, a około 4% do produkcji etanolu. Skrobia wykorzystywana jest przemysłowo do produkcji papieru, tektury, materiałów budowlanych i opakowań, detergentów, pasty do zębów, tabletek i wielu innych produktów (pflanzenforschung.de).
Kartofle stały się z czasem nie tylko ważnym elementem diety ale również natchnieniem dla wielkich pisarzy i poetów. Sam Johann Wolfgang von Goethe poświęcił im krótki wierszyk zatytułowany „Die Kartoffel”. Zapisał go w swoim pamiętniku w sierpniu 1814 roku:

Morgens rund,

mittags gestampft,

abends in Scheiben,

dabei soll´s bleiben.

Es ist gesund.

 

W tłumaczeniu Agnieszki Kowaluk:

 

Okrąglutki rano,

w południe tłuczony,

wieczorem smażonego nie masz nic lepszego.

Toż to zdrowie samo.


O kartoflach pisywał również Szekspir oraz Erich Kästner, a także laureaci Nagrody Nobla Pablo Neruda i Nelly Sachs! Niemiecki pisarz i ilustrator Christoph Niemann stworzył nawet książeczkę dla dzieci „Der Kartoffelkönig” (Ziemniaczany król). Co ciekawe książeczka została zilustrowana przez autora za pomocą stempelków wyciętych z ziemniaków.

Ciekawostki
- Każdy Niemiec zjada średnio 57 kilogramów rocznie.
 - Ziemniak stołowy składa się w prawie 78% z wody i praktycznie nie zawiera tłuszczu. Dlatego ma tylko kilka kalorii. Zawiera jednak wiele minerałów i witamin: 17 miligramów na 100 gramów witaminy C, czyli więcej niż jabłko. 
 - Rok 2008 został ogłoszony Międzynarodowym Rokiem Ziemniaka w celu podniesienia świadomości ludzi na temat jego walorów.
 - 19 sierpnia w Niemczech obchodzony jest Dzień Kartofla.
 - w Monachium znajduje się Muzeum Ziemniaka,              poświęcone jest ziemniakowi wyłącznie w aspekcie                                                                                    sztuki i historii sztuki.

on